Odrzucenie spadku – na czym polega i jak go dokonać?

Komu z nas choć raz w życiu nie przyszło do głowy, że wspaniale by było odziedziczyć fortunę po tajemniczym, dalekim krewnym z Ameryki? Niestety, takie rzeczy dzieją się tylko w filmach. W realnym życiu bardzo często okazuje się, że spadkobierca pozostawił po sobie niespłacone kredyty lub pożyczki. W takiej sytuacji od odpowiedzialności za odziedziczone długi może uchronić nas odrzucenie spadku. Poniżej wyjaśniamy ze szczegółami na czym polega i jak go dokonać. 

Pomimo, że dostęp do mediów i rozwój Internetu znacząco wpłynął na świadomość prawną społeczeństwa, wciąż niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, że oprócz majątku, można odziedziczyć również długi. Niekiedy o zadłużeniu spadku spadkobiercy dowiadują się dopiero po jakimś czasie. Co wtedy? Przede wszystkim – nie jest to sytuacja bez wyjścia. Przepisy dają możliwość uniknięcia odpowiedzialności za długi spadkodawcy. Poniżej wyjaśniamy na czym polega odrzucenie spadku, w jaki sposób go dokonać, oraz z jakimi kosztami należy się liczyć. 

Pierwsza rzecz jaką powinieneś zrobić po tym jak się dowiedziałeś, że dostałeś spadek

Zacznijmy od tego, że każdy kto dowiedział się, że został powołany do spadku, ma trzy możliwości. Po pierwsze, może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste). Po drugie – może go przyjąć z ograniczeniem tej odpowiedzialności (tzw. przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza).

Proste przyjęcie spadku oznacza, że spadkobierca będzie odpowiadał za długi spadkowe zarówno z majątku spadkowego, jak i osobistego. Z tego względu warto się na nie zdecydować jedynie wówczas, gdy mamy pewność, że spadek nie jest zadłużony, lub też zadłużenie to jest niewielkie.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że spadkobierca będzie odpowiadał za długi spadkowe do wartości stanu czynnego spadku. Oznacza to, że nawet jeżeli okaże się, że długi spadkodawcy przewyższają wartość spadku, to spadkobierca nie będzie musiał spłacać ich z własnej kieszeni, a jego odpowiedzialność ograniczy się do wartości odziedziczonego spadku. 

Jeżeli jednak od samego początku mamy pewność, że spadkodawca pozostawił po sobie tak znaczne zadłużenie, że cały majątek spadkowy nie wystarczy, aby je spłacić, należy rozważyć trzecią opcję – odrzucenie spadku. 

Odrzucenie spadku i jego skutki dla spadkobiercy

Podstawowy skutek odrzucenia spadku jest taki, że spadkobierca traci wszelkie prawa do spadku. Oznacza to, że z jednej strony nie dziedziczy długów spadkowych, ale jednocześnie nie dziedziczy też żadnych przedmiotów wchodzących w skład spadku.

W świetle prawa taka osoba traktowana jest tak, jakby nie dożyła otwarcia spadku. Ma to jednak dalej idące konsekwencje, o których nie wolno zapominać. Skoro spadkobierca traktowany jest tak, jakby nie żył w chwili otwarcia spadku, to spadek zamiast niego przypada jego spadkobiercom. Tym samym pozbywając się „problematycznego” spadku jednocześnie niejako przekazujemy go dalej (naszym dzieciom bądź w ich braku innym spadkobiercom ustawowym). Aby tego uniknąć osoby te również powinny odrzucić spadek. Oczywiście jeżeli są małoletnie, to odrzucenia spadku w ich imieniu dokonują ich rodzice.

Więcej na temat odrzucenia spadku w imieniu małoletniego dowiesz się z naszego innego artykułu „Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka. Jak go dokonać?”.

W jakiej formie należy dokonać odrzucenia spadku?

Istnieją dwie możliwości złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku – przed sądem lub przed notariuszem. Oświadczenia można złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Obie formy są równorzędne pod względem skutków prawnych. Spadek odrzucić można osobiście lub przez pełnomocnika, przy czym pełnomocnictwo wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności.

Odrzucenie spadku przed sądem

Oświadczenie o odrzuceniu spadku przed sądem najczęściej składane jest w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Wówczas na posiedzeniu wystarczy po prostu oświadczyć, że odrzuca się spadek. Jeżeli zaś takie postępowanie się nie toczy, oświadczenie można złożyć w sądzie rejonowym właściwym dla miejsca zamieszkania spadkobiercy. 

Oświadczenie o odrzuceniu spadku powinno zawierać:

• imię i nazwisko spadkodawcy,
• datę i miejsce jego śmierci,
• miejsce jego ostatniego zamieszkania,
• tytuł powołania do spadku (czyli czy spadek został odziedziczony na podstawie testamentu czy z ustawy),
• treść złożonego oświadczenia (np.: „Ja, niżej podpisany Jan Kowalski oświadczam, że odrzucam w całości spadek po Janie Nowaku, zmarłym w dniu 1 stycznia 2020 roku w Warszawie, nabyty w drodze testamentu”). 

Poza ww. elementami w piśmie należy wymienić wszelkie osoby należące do kręgu spadkobierców ustawowych, jak również testamenty oraz dane dotyczące ich treści i miejsca przechowania – o ile informacje te są spadkobiercy znane. 

Na koniec najważniejsze – do pisma koniecznie należy załączyć akt zgonu spadkodawcy. 

Odrzucenie spadku przed notariuszem

Drugą opcją jest odrzucenie spadku przed notariuszem. Rozwiązanie to ma wiele plusów. Przede wszystkim jest dużo szybsze – nie trzeba czekać na wyznaczenie terminu posiedzenia w celu złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. W przypadku notariusza jest to zazwyczaj kwestia kilku dni. 

Standardowo do przyjęcia oświadczenia o odrzuceniu spadku notariuszowi będzie potrzebny Twój dowód osobisty i akt zgonu spadkodawcy. Niewykluczone jednak, że zażąda dodatkowych dokumentów, jak np. oświadczeń o odrzuceniu spadku przez bliższych spadkobierców. Notariusz poinformuje Cię o dokumentach, jakie będziesz musiał zgromadzić.

W jakim terminie należy dokonać odrzucenia spadku?

Ustawowy termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku wynosi sześć miesięcy od chwili, gdy spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku.

Dla każdego spadkobiercy ustawowego termin ten może biec od innej daty. W przypadku małżonka lub dzieci początkiem terminu będzie zwykle dzień śmierci spadkodawcy. Dla osób, które powołane są do spadku w dalszej kolejności, termin rozpoczyna się później. Najczęściej jest to dzień, w którym osoba taka dowie się, że spadek został odrzucony przez bliższego krewnego. Z kolei dla spadkobiercy testamentowego będzie to dzień, w którym dowiedział się o istnieniu i treści testamentu.

Bez względu na to w którym momencie rozpocznie się bieg terminu, bardzo istotne jest, aby go dochować. Po jego upływie odrzucenie spadku nie tylko nie będzie już możliwe, ale również dojdzie do „automatycznego” nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. 

Ile kosztuje odrzucenie spadku przed sądem i notariuszem?

Opłata sądowa od wniosku o odrzucenie spadku przed sądem to 100 zł. W przypadku analogicznej czynności przed notariuszem opłata wynosi 50 zł netto, tj. 61,50 zł brutto za jedną osobę odrzucającą spadek. Do tego należy doliczyć koszt wypisów aktu notarialnego, w tym koszt wypisu przesyłanego przez notariusza do sądu spadku. 

W Wielkiej Brytanii koszty przedstawiają się inaczej. Dla ułatwienia zrozumienia procesu odrzucenia spadku przed notariuszem na terenie Wielkiej Brytanii, cennik obraliśmy w ‘pakiety’. Możesz o tym poczytać TUTAJ.

Odrzucenie spadku – podsumowanie

Nie da się ukryć, że kiedy dowiadujemy się o śmierci członka rodziny kwestie majątkowe schodzą na dalszy plan. Jednak prędzej czy później nadejdzie taki moment, w którym będzie je trzeba uregulować. Dlatego za każdym razem powinniśmy dokładnie przeanalizować sytuację majątkową zmarłego aby zyskać pewność, że przyjęcie spadku nie będzie wiązało się z negatywnymi konsekwencjami. Jeżeli okaże się, że spadek jest znacznie zadłużony, należy rozważyć jego odrzucenie. Pozwoli to uchronić siebie i swoich najbliższych przed odpowiedzialnością za nie swoje długi. 

Powyższy artykuł zawiera jedynie informacje ogólne, przez co nie stanowi profesjonalnej porady prawnej. Prosimy o wzięcie pod uwagę możliwości zmiany prawa od momentu publikacji powyższego artykułu.