Czy można zrzec się spadku, czyli kilka słów o zrzeczeniu się dziedziczenia i jego konsekwencjach

Na co dzień raczej niewielu z nas zastanawia się nad kwestią dziedziczenia. Zazwyczaj problem ten zaczyna nas interesować dopiero wtedy, gdy umiera członek rodziny i zachodzi konieczność uregulowania kwestii spadkowych. Tymczasem wcale nie musi tak być. A wręcz – nie powinno. Dziedziczenie jest na tyle istotną kwestią, że powinno się ją uporządkować jeszcze za życia spadkodawcy. Prawo daje nam taką możliwość. Jedną z nich jest zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia.

Na początek krótkie ostrzeżenie – zrzeczenie się dziedziczenia jest bardzo często mylone z odrzuceniem spadku. To dwie, zupełnie odmienne instytucje. Różni je niemal wszystko – forma, termin na ich dokonanie, a wreszcie konsekwencje. Wszystkiego na temat odrzucenia spadku dowiesz się z naszego artykułu pod tytułem „Odrzucenie spadku – jak go dokonać?”.

Dzisiaj natomiast zajmiemy się zrzeczeniem się dziedziczenia, które tak naprawdę jest…. umową.

Na czym polega zrzeczenie się dziedziczenia?

Zrzeczenie się dziedziczenia to umowa, w której przyszły spadkobierca zrzeka się dziedziczenia po przyszłym spadkodawcy.

Oczywiście wywołuje ono skutki prawne dopiero z chwilą śmierci osoby, po której ma miejsce zrzeczenie się dziedziczenia. Co więcej – do czasu gdy to nastąpi, strony mogą taką umowę w każdym czasie rozwiązać.

Kto może zrzec się dziedziczenia?

Niezwykle istotną kwestią jest to kto może zrzec się dziedziczenia. Bo nie każdy spadkobierca będzie mógł to uczynić.

Umowę o zrzeczenie się dziedziczenia z przyszłym spadkodawcą może zawrzeć tylko spadkobierca ustawowy. O tym kto należy do tego kręgu dowiesz się z naszego artykułu „Kto będzie po mnie dziedziczył?”.

Tym samym umowy o zrzeczenie się dziedziczenia nie może zawrzeć osoba, która do kręgu spadkobierców ustawowych nie należy, ale jednocześnie wie, że została ujęta w testamencie spadkodawcy.

Natomiast nic nie stoi na przeszkodzie, aby osoba, która zawarła umowę o zrzeczenie się dziedziczenia, dziedziczyła jednocześnie na podstawie testamentu.

Jakie konsekwencje niesie ze sobą zrzeczenie się dziedziczenia?

Zrzekający traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Na pierwszy rzut oka wydaje się więc, że skutek jest taki sam jak w przypadku odrzucenia spadku po śmierci spadkodawcy. Nic bardziej mylnego.

O ile odrzucenie spadku powoduje, że prawo do dziedziczenia przechodzi na zstępnych odrzucającego spadek, to zrzeczenie się dziedziczenia pozbawia spadku również zstępnych zrzekającego się. Taka jest zasada, jednak należy pamiętać, że w umowie można tę kwestię uregulować inaczej.

Co więcej, w umowie pomiędzy spadkobiercą a spadkodawcą można także określić który spośród dalszych spadkobierców ustawowych będzie dziedziczył, a który nie. Od dziedziczenia można bowiem wyłączyć tylko niektórych dalszych zstępnych. Pozostali zaś będą dziedziczyć na ogólnych zasadach.

Kwestię tę można również nieco bardziej pokomplikować i od dziedziczenia wyłączyć także zstępnych, którzy się jeszcze nie urodzili. Jak więc widać umowa ta daje niezwykle szerokie pole do uregulowania kwestii spadkowych na przyszłość.

Należy przy tym nadmienić, że zstępni zrzekającego zostają objęci skutkami zrzeczenia się dziedziczenia niezależnie od swojej woli i zgody.

Jednak wyłączenie spadkobierców od dziedziczenia to nie jedyna konsekwencja tego rodzaju umowy. Jest jeszcze jedna, o bardzo doniosłym charakterze – zrzeczenie się dziedziczenia pozbawia spadkobierców prawa do zachowku.

Zrzeczenie się dziedziczenia a zachowek

Na pierwszy rzut oka kwestia ta nie wydaje się być zbyt istotna. Jednak zagadnieniu temu należałoby poświęcić nieco więcej uwagi. Zrzeczenie się dziedziczenia pozbawia bowiem zstępnych zrzekającego się prawa do zachowku.

Co to oznacza w praktyce?

Otóż w przyszłości osoby te nie będą miały żadnych praw do spadku. Musisz natomiast wiedzieć, że prawo polskie dość mocno chroni rodzinę zmarłego przed ograniczeniem jej tych praw. Jednym z przejawów tego jest właśnie zachowek, który ma na celu zabezpieczenie osób najbliższych spadkodawcy przed pozbawieniem ich majątku spadkowego. Nadmienić należy, że mówiąc o osobach najbliższych spadkodawcy chodzi o formalne więzy pokrewieństwa, a nie bliskość w znaczeniu faktycznym.

Istota zachowku sprowadza się do tego, że zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się określony udział w spadku. Jeżeli któraś z tych osób jest trwale niezdolna do pracy, albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – są to dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. W pozostałych wypadkach – połowa wartości tego udziału. Mają oni do nich prawo np. w sytuacji, gdy spadkodawca pominął ich całkowicie w swoim testamencie.

W przypadku zawarcia umowy o zrzeczenie się dziedziczenia uprawnienie do zachowku zostaje wyłączone. Jest to kolejny przykład na to jak doniosłe mogą być konsekwencje zawarcia takiej umowy.

W jakiej formie należy dokonać zrzeczenia się dziedziczenia?

Jest tylko jedna dopuszczalna forma zawarcia umowy o zrzeczenie się dziedziczenia – akt notarialny. Dlatego jeżeli Ty i druga strona sporządzicie ją w zwykłej formie pisemnej (bez względu na to czy ręcznie, czy w formie drukowanej), będzie ona nieważna.

Po co w ogóle zrzekać się dziedziczenia?

W tym miejscu dochodzimy do sedna sprawy, tj. odpowiedzi na pytanie po co w ogóle zawierać umowę o zrzeczenie się dziedziczenia? Jej konsekwencje są niezwykle doniosłe i na pierwszy rzut oka wydaje się, że umowa ta zawsze wiąże się z pokrzywdzeniem spadkobiercy oraz jego zstępnych. Dodajmy – zstępnych, którzy de facto nie mają wpływu na treść umowy, która w tak dużym stopniu ich dotyczy.

Tymczasem całkowite i ostateczne uregulowanie spraw spadkowych jeszcze za życia spadkodawcy może przynieść same plusy.

Być może trudno jest Tobie to sobie wyobrazić, dlatego dla ułatwienia posłużmy się przykładem pana Alfreda i jego dwóch synów – Bonifacego i Euzebiusza.

Poznaj historię Alfreda, Bonifacego i Euzebiusza

Wszyscy razem uzgodnili, że dom, w którym obecnie mieszka pan Alfred, i który stanowi jedyny składnik jego majątku, po jego śmierci przypadnie Bonifacemu. Euzebiusz od wielu lat mieszka w Nowym Jorku i w najbliższych latach nie planuje powrotu do Polski. Jednocześnie Bonifacy chciałby jeszcze za życia swojego ojca wykonać generalny remont domu. Oczywiście wiąże się to ze znacznym nakładem środków finansowych i zwiększeniem wartość nieruchomości należącej do pana Alfreda. A ponieważ wyremontowany dom będzie więcej warty, to po śmierci pana Alfreda Euzebiusz otrzymałby wyższy spadek.

Aby uniknąć kwestii rozliczania nakładów i niepotrzebnych komplikacji z tym związanych podjęli we troje wspólną decyzję, że Pan Alfred zapisze w testamencie Bonifacemu całą swoją nieruchomość, zaś Bonifacy zawczasu spłaci swojego brata z połowy wartości nieruchomości według jej stanu sprzed remontu. Jednocześnie w trakcie tej samej wizyty u notariusza Euzebiusz zrzeknie się dziedziczenia po swoim ojcu, tracąc tym samym wszelkie prawa do spadku, łącznie z zachowkiem.

Tym sposobem wszyscy trzej mogą spać spokojnie – Bonifacy, bo inwestuje w nieruchomość, która i tak przypadnie jemu. Euzebiusz, bo otrzymał od swojego brata równowartość połowy domu sprzed remontu i nie czuje się w żaden sposób pokrzywdzony. I wreszcie Alfred, który ma świadomość, że kwestie spadkowe po jego śmieci nie będą już zaprzątać jego synom głowy.

Powyższy przykład nie wyczerpuje jednak zestawienia wszystkich pozytywnych konsekwencji, jakie mogą wyniknąć z umowy o zrzeczenie się spadku. W pewnych okolicznościach pozwoli ona bowiem na uniknięcie odpowiedzialności za długi spadkodawcy.

Zrzeczenie się spadku a odpowiedzialność za długi spadkowe

Wróćmy do trójki naszych bohaterów – Alfreda i jego synów Bonifacego i Euzebiusza.

Niestety Alfred niezbyt roztropnie zarządzał swoim budżetem domowym, przez co popadł w znaczne długi. W pewnym momencie jego zadłużenie okazało się na tyle duże, że dla wszystkich było jasne, że cały jego majątek nie wystarczy na uregulowanie wszystkich zobowiązań.

Wspólnie z synami postanowili zawrzeć umowę o zrzeczenie się dziedziczenia. Dzięki temu ani Bonifacy, ani Euzebiusz, ani też ich zstępni nie odziedziczą długów Alfreda.

Zastanawiasz się co w takim razie stanie się długami? Otóż jeśli wszyscy spadkobiercy zrzekną się spadku, to przypadnie on gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy (jeśli dało się ustalić ostatnie miejsce zamieszkania) lub Skarbowi Państwa (jeżeli ustalenie ostatniego miejsca zamieszkania nie było możliwe, albo spadkodawca mieszkał za granicą). Warto dodać, że oba te podmioty dziedziczą z dobrodziejstwem inwentarza, a zatem odpowiedzą za długi spadkowe tylko do wartości samego spadku.

Jak widać na powyższych przykładach rozsądne podejście do kwestii zrzeczenia się dziedziczenia może przynieś same plusy. Jednak przed podjęciem jakiejkolwiek decyzji należy ją dobrze przemyśleć. Wprawdzie opisywaną umowę zawsze można rozwiązać do chwili śmierci spadkodawcy, ale nieprzewidziane sytuacje losowe mogą sprawić, że nie będzie to niestety możliwe. Z drugiej strony uregulowanie spraw spadkowych zawczasu pozwoli całej rodzinie spać spokojnie, a w trudnych chwilach związanych ze śmiercią spadkodawcy skupić się na innych, istotniejszych w danym momencie kwestiach.

Jeżeli nie możesz podróżować do Polski, aby załatwić swoje sprawy spadkowe- zapraszamy do kontaktu. Kwestie spadkowe uregulujesz w naszej kancelarii.

Powyższy artykuł zawiera jedynie informacje ogólne, przez co nie stanowi profesjonalnej porady prawnej. Prosimy o wzięcie pod uwagę możliwości zmiany prawa od momentu publikacji powyższego artykułu.